Nowelizacja Kodeksu spółek handlowych

W dniu 13 października 2022 r. wejdą w życie nowe regulacje Kodeksu spółek handlowych, dotyczące przede wszystkim prawa grup spółek, wprowadzone nowelą KSH z dnia 9 lutego 2022 (Dz.U. z 2022 r. poz. 807). Dodatkowo wyposażono rady nadzorczej w narzędzia, które mają ułatwić członkom rady nadzorczej sprawowanie kontroli i nadzoru nad działaniami zarządu.

Poniżej przedstawiamy najistotniejsze z wprowadzonych zmian:

1.Nowelizacja wprowadza do Kodeksu spółek handlowych definicję grupy spółek jako spółki dominującej i spółek zależnych kierujących się wspólnym interesem, przy jednolitym kierownictwie nad tymi spółkami. Wskazuje się przy tym, że zasada ta nie oznacza nadrzędności interesu grupy spółek nad interesami konkretnej spółki. Ma ona natomiast na celu dążenie do pogodzenia interesu grupy spółek z własnymi interesami spółki.

W przypadku wyrażenia woli uczestniczenia w grupie spółek, konieczne będzie podjęcie przez zgromadzenie wspólników lub walne zgromadzenie spółki zależnej uchwały o uczestnictwie w grupie spółek, wraz ze wskazaniem spółki dominującej. Niezbędne jest również ujawnienie w Krajowym Rejestrze Sądowym swojego uczestnictwa w grupie spółek zarówno przez spółkę dominującą, jak również spółkę zależną.

Dopuszczalne zatem będzie funkcjonowanie w praktyce dwóch rodzajów holdingów faktycznych: podlegających przepisom art. 21¹-21¹⁶ (tzw. holdingi faktyczne „rejestrowe”) oraz niepodlegających ww. przepisom (tzw. holdingi faktyczne „nierejestrowe”). O zastosowaniu wskazanych przepisów decyduje wola spółek.

Co istotne, ograniczono zakres prawa podmiotowego grup spółek jedynie do spółek kapitałowych, wykluczono natomiast m.in. spółki osobowe, spółki w likwidacji i spółki w upadłości. Nie przewidziano również możliwości, aby w roli spółki dominującej mogła wystąpić spółdzielnia, fundacja prowadząca działalność gospodarczą, czy też osoba fizyczna prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą.

2. Wraz z wprowadzoną nowelą dokonano legitymizacji wyłączenia odpowiedzialności  zarządców oraz nadzorców w grupie spółek od ponoszenia odpowiedzialności. Zgodnie z art. 21¹ 4 KSH: Członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurent oraz likwidator spółki uczestniczącej  w grupie spółek może się powoływać na działanie lub zaniechanie w określonym interesie grupy spółek, jeżeli spółka ujawniła uczestnictwo w grupie spółek.

Z treścią powyższego przepisu powiązać należy art. 21⁵ §1 KSH, na mocy którego: członek zarządu, komisji rewizyjnej, oraz likwidator spółki zależnej nie ponosi odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia, w tym na podstawie art. 293, art. 300(125) i art. 483. Powyższy przepis stosuje się odpowiednio  do wymienionych wyżej osób ze spółki dominującej, działających w interesie grupy spółek (art. 21⁵ §2 KSH).

Kolejnym kluczowym elementem wprowadzonych zmian jest możliwość wydawania spółce zależnej przez spółkę dominującą tzw. wiążących poleceń (w formie pisemnej lub elektronicznej), o ile jest to uzasadnione interesem grupy spółek (art. 21² – art. 21⁴ KSH).

Przyjęcie wiążącego polecenia spółki dominującej przez spółkę zależną wymagać będzie uprzedniej uchwały zarządu spółki zależnej. Wspomniana uchwała jest podejmowana, o ile nie wystąpią przesłanki negatywne, o których mowa w art. 21⁴ §1-3, tj. zarząd spółki zależnej może odmówić wykonania wiążącego polecenia spółki dominującej, jeżeli prowadziłoby to do niewypłacalności albo zagrożenia niewypłacalnością tej spółki. Zarządy spółek zależnych niebędących spółką jednoosobową, będą mogły dodatkowo, w formie uchwały, odmówić wykonania wiążącego polecenia spółki dominującej, jeżeli istnieje uzasadniona obawa, że wykonanie takiego polecenia jest sprzeczne z interesem spółki zależnej i wyrządzi jej szkodę, która nie będzie naprawiona przez spółkę dominująca lub inną spółkę uczestniczącą w grupie spółek w okresie najbliższych dwóch lat. Umowa albo statut spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek może przewidywać dodatkowe przesłanki odmowy wykonania wiążącego polecenia.

3. Poza możliwością wydawania wiążących poleceń spółkom zależnym, Ustawa  nowelizująca wprowadza szereg przepisów, które pozwalają spółce dominującej na sprawne zarządzanie grupą spółek, w tym m.in. umożliwiające jej w każdym czasie przeglądać księgi i dokumenty spółek zależnych należących do grupy spółek, jak również żądać od spółek zależnych udzielenia informacji.

Ponadto rada nadzorcza spółki dominującej na mocy art. 21⁷ KSH uzyska prawo do sprawowania stałego nadzoru nad spółkami zależnymi należącymi do grupy spółek w zakresie realizacji interesu grupy spółek, niemniej umowa lub statut spółki zależnej może wyłączyć powyższe uprawnienia. Jeżeli spółka dominująca nie będzie posiadać rady nadzorczej, uprawnienie to przysługiwać będzie zarządowi spółki dominującej.

Istotnym instrumentem wzmacniającym dodatkowo pozycję spółki dominującej przewidzianym w Ustawie nowelizującej, będzie możliwość przymusowego wykupu przez spółkę dominującą udziałów lub akcji drobnych (mniejszościowych) wspólników spółki zależnej. Prawo takie przysługiwać będzie spółce dominującej reprezentującej co najmniej 90% kapitału zakładowego spółki (a w przypadku zawarcia stosownych postanowień w umowie lub statucie spółki zależnej, nawet w przypadku posiadania przez spółkę dominującą nie mniej niż 75% kapitału zakładowego).

4. W ramach ochrony wspólników mniejszościowych spółki zależnej przewidziano obowiązek sporządzenia przez spółkę zależną sprawozdania o powiązaniach tej spółki ze spółką dominującą za okres ostatniego roku obrotowego, wskazującego m.in. wiążące polecenia spółki dominującej względem spółki zależnej należącej do grupy.

Ponadto, wspólnicy mniejszościowi zyskają prawo do żądania wyznaczenia przez sąd rejestrowy firmy audytorskiej w celu zbadania rachunkowości oraz działalności grupy spółek.

Wprowadzono również, na mocy art. 21¹⁰ KSH, uprawnienie wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej, reprezentujących nie więcej niż 10% kapitału zakładowego spółki,  do żądania umieszczenia w porządku obrad zgromadzenia wspólników lub odpowiednio wlanego zgromadzenia tej spółki podjęcia uchwały o przymusowym odkupie ich udziałów (akcji) przez spółkę dominującą na warunkach rynkowych (sell-out).

5. Istotną jest również regulacja odpowiedzialności spółki dominującej za szkodę wyrządzoną spółce zależnej wykonaniem wiążącego polecenia, która to szkoda nie została naprawiona w terminie wskazanym w wiążącym poleceniu.

Wprowadzono ponadto odpowiedzialność spółki dominującej wydającej wiążące polecenia w przypadku, gdy wykonanie takiego polecenia doprowadzi do obniżenia wartości udziałów lub akcji wspólników lub akcjonariuszy mniejszościowych spółki zależnej.

6. Na mocy art. 21¹⁴  §1 KSH Ustawa nowelizująca przewidziała odpowiedzialność spółki dominującej względem wierzycieli spółki zależnej za wyrządzoną im szkodę. Tym samym jeżeli egzekucja przeciwko spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek okaże się bezskuteczna, spółka dominująca odpowiada za szkodę wyrządzoną wierzycielowi spółki zależnej, chyba że nie ponosi winy lub szkoda nie powstała w następstwie wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia.

7. Doprecyzowano i rozszerzono kompetencje rady nadzorczej w zakresie badania ksiąg i dokumentów spółki, jak również zobowiązano zarząd do niezwłocznego przekazywania dokumentów żądanych przez radę nadzorczą, na jej wniosek, w ciągu 2 tygodni od dnia zgłoszenia żądania. Przyznano radom nadzorczym uprawnienie do żądania od osób związanych ze spółką sporządzenia lub przekazania wszelkich informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień dotyczących spółki, w szczególności jej działalności lub stanu majątkowego. Przedmiotem żądania mogą być również posiadane przez jego adresata informacje, sprawozdania lub wyjaśnienia dotyczące spółek zależnych oraz spółek powiązanych.

Nałożono na kluczowego biegłego rewidenta obowiązek udziału w posiedzeniu rady nadzorczej, przed zaopiniowaniem przez radę nadzorczą m.in. sprawozdania finansowego spółki.

Rada nadzorcza może ponadto ustanawiać doraźne lub stałe komitety, składające się z członków rady, a także powoływać doradców w celu zbadania spraw dotyczących spółki lub jej majątku (art. 219¹, art. 390¹ §1 pkt 2, art. 219², art. 300^71a).

Doprecyzowane zostały również przepisy o procedowaniu rady nadzorczej (art. 221¹ KSH), m.in. w zakresie zwoływania posiedzeń, czy też ich częstotliwości, jak również w zakresie zasad głosowania jawnego oraz bezwzględnej większości głosów przy podejmowaniu uchwał rady nadzorczej (art. 222 §4² KSH).

Wprowadzono ponadto obowiązek protokołowania uchwał rady nadzorczej w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, wraz z odesłaniem do stosowania przepisów dotyczących protokołów zarządu (art. 222 §2 KSH).

9. Ustanie uczestnictwa  w grupie spółek może nastąpić z woli tych spółek, poprzez podjęcie stosownej uchwały przez zgromadzenie wspólników lub odpowiednio walne zgromadzenie spółki zależnej, albo poprzez złożenie oświadczenia spółki dominującej spółce zależnej o ustaniu tego uczestnictwa.