Obowiązek zgłoszenia umowy o dzieło do ZUS

Jedną z legislacyjnych niespodzianek jaką przyniósł nam ubiegły 2020 rok stanowi wprowadzony treścią art. 22 ustawy z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywoływanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2020 r., poz. 1478) przepis art. 36 ust. 17 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z  2020 r. poz. 266 z późn. Zm.). Wyżej wymieniony przepis stanowi o aktualizującym się z dniem 1 stycznia 2021 roku obowiązkiem zgłaszania do ZUS zawartych przez płatników składek i osoby fizyczne  umów o dzieło.

Dotychczas Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie gromadził informacji o zawieranych przez uczestników obrotu gospodarczego umowach o dzieło, a w szczególności nie był zorientowany w ich ilości.

W tym miejscu warto przypomnieć, że z zasady osoba pracująca na podstawie umowy o dzieło nie jest objęta ubezpieczeniami społecznymi i ubezpieczeniem zdrowotnym, chyba, że umowę tę zawarła z własnym pracodawcą. W takim przypadku przepisy ubezpieczeniowe traktują wykonawcę jak pracownika.

Obowiązek informacyjny został nałożony na płatników składek oraz osoby fizyczne zlecające umowę wykonanie dzieła. Krąg podmiotów będących płatnikami składek jest stosunkowo łatwy do określenia (ich katalog został wymieniony w przepisie art. 4 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). W rezultacie ich analizy wnioskuje się, iż podmioty niezatrudniające pracowników, a więc nie zgłaszające do ubezpieczeń społecznych żadnego ubezpieczonego nie są zobligowane do poinformowania ZUS o zawartej umowie o dzieło.

Wątpliwości wzbudza nałożenie przedmiotowego obowiązku na osoby fizyczne, gdyż oznacza to w praktyce, że zlecając wykonanie rzeźby ogrodowej zobligowani jesteśmy do zgłoszenia tej umowy Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych niezależnie od tego czy jesteśmy w nim zarejestrowani jako płatnicy składek.

Aby zadośćuczynić obowiązkowi zgłoszenia zawartej umowy o dzieło należy wypełnić formularz RUD dostępny na stronie internetowej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i dostarczyć go bezpośrednio do placówki ZUS bądź złożyć go elektronicznie korzystając z Platformy Usług Elektronicznych (PUE) ZUS. O ile wypełnienie druku nie nastręcza trudności, gdyż jest on krótki, a wprowadzanymi do niego danymi powinniśmy dysponować, o tyle wątpliwości wzbudza jego formuła, która umożliwia wprowadzenie danych tylko wykonawcy będącego osobą fizyczną. Ze względu na fakt, że umowy o dzieło są częstokroć zawierane przez wykonawców w ramach prowadzonych przez nich działalności gospodarczych wydaje się, że schemat RUD obejmuje zgłoszenie tylko tych którzy wykonują dzieło poza działalnością. Nie sposób stwierdzić czy powyższe stanowi zamiar ustawodawcy czy stanowi legislacyjne przeoczenie, które zostanie poddane w przyszłości korekcie.

Zgodnie z przepisem art. 36 ust. 17 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zlecający wykonanie dzieła płatnik składek lub osoba fizyczna powinny dokonać zgłoszenia w terminie 7 dni od zawarcia przedmiotowej umowy. W tym miejscu należy zasygnalizować, iż w związku z tak krótkim terminem zgłoszenia do ZUS, problem może pojawić się podczas uzupełniania bloku trzeciego wspomnianego formularza RUD. W jego rubryki należy wprowadzić informację o dacie zakończenia dzieła. Niejednokrotnie w trakcie obowiązywania umowy, strony orientują się, że ze względu na różne okoliczności, niekoniecznie od nich zależne, termin jego wykonania może ulec zmianie. Wielokroć takie zmiany stanowią przedmiot zawieranych przez strony aneksów do umowy. Z przepisu nie wynika czy zaistnienie  przedmiotowych okoliczności rodzi po stronie zamawiającego obowiązek korekty złożonego formularza RUD bądź też konieczność złożenia go ponownie.

Trudno również uniknąć pytania czy obowiązkiem zgłoszenia objęte zostały umowy zawarte w 2020 roku, a realizowane obecnie. Z treści art. 36 ust. 17 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie sposób wywnioskować czy zamawiający, który zlecił wykonanie dzieła w ubiegłym roku powinien dokonać zgłoszenia zawartej umowy. Nałożenie jednak przez ustawodawcę takiego obowiązku powinno mieć źródło w podstawie prawnej, jakiej nie ma. Wobec powyższego wydaje się, że raportowane powinny być te umowy, które zostały zawarte po 1 stycznia 2021 r. Wykładnia ta zbieżna jest z zajętym w tym zakresie stanowiskiem ZUS, który informuje na swojej stronie internetowej, że zgłoszeniu podlegają umowy zawarte w tym roku.

Co ważne, obowiązek zgłoszenia do ZUS umowy o dzieło nie jest równoznaczny z jej oskładkowaniem.

Dotychczas, nie doszło do nowelizacji przepisu art. 6 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który wymienia tytuły uzasadniające objęcie obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi, zatem ustawodawca poprzestał na nałożeniu obowiązku jedynie o charakterze informacyjnym nie związanym z oskładkowaniem.

Oceny wprowadzonej regulacji należy dokonać przede wszystkim z perspektywy jej  celu i skuteczności w jego osiągnięciu. Nowelizacja w praktyce dostarczy Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych informacji o ilości i wartości zawieranych przez uczestników obrotu gospodarczego umów. Niewykluczone, że zgromadzone informacje posłużą do typowania adresatów kontroli zmierzających do weryfikacji zasadności ich zawierania.

Na dzień dzisiejszy nowelizacja ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych jest źródłem wielu zastrzeżeń. Dopiero praktyka rozwieje mnożące się wątpliwości związane z redakcją przepisu art. 36 ust. 17 ww. ustawy i projektem formularza RUD oraz zapewne dostarczy nowych, których jeszcze nie dostrzeżono.